I. Wstęp.

Dorobek twórczy Henryka Elzenberga nie ogranicza się do tekstów opublikowanych. Istotne miejsce zajmują materiały niepublikowane za życia filozofa, które przechowywane są w archiwach kilku instytucji. Po śmierci filozofa opublikowano części z ineditów. W rezultacie wiele z nich można odszukać w różnych czasopismach i przede wszystkim w większych zbiorach takich jak np. trzy tomy Pism wydanych przez Wydawnictwo UMCS czy w książkach Wydawnictwa  „Znak”. Jednakże jest to zaledwie część pokaźnej spuścizny, toteż w przypadku badania twórczości Henryka Elzenberga należy poważnie liczyć się z koniecznością wizyty w archiwum. Niejednokrotnie bowiem nie da się napisać dobrej pracy bez choćby zorientowania się w zasobie archiwalnych.

II. Zasoby archiwalne

1. Materiały Henryka Elzenberga w Archiwum PAN

Adres:
Pałac Staszica
ul. Nowy Świat 72
00-330 Warszawa

Materiały Henryka Elzenberga (III – 181) zgromadzone w Archiwum Polskiej Akademii Nauk zawierają najistotniejsze, niepublikowane teksty aksjologa. Na stronie internetowej Archiwum: http://www.petea.home.pl/apan/pl/node/188 możemy znaleźć następującą informację:

"W celu skontaktowania się z pracownią naukową i złożenia zamówienia prosimy pisać na mail:
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
możliwy jest też kontakt telefoniczny:
tel./fax 48 22 6572788, tel. 48 22 6572892"

Składając zamówienie należy kierować się inwentarzem, który dzięki uprzejmości pracowników Archiwum udostępniony został do pobrania z poniższego odsyłacza:

>>>Pobierz Inwentarz<<<

Uwaga: Wszelkie wcześniejsze spisy materiałów archiwalnych zawarte w takich np. publikacjach jak: Człowiek wobec wartości w filozofii Henryka Elzenberga, red. A. Lorczyk, Wydaw. STAKROOS, Warszawa 1998; L. Hostyński, Układacz tablic wartości, Wydaw. UMCS, Lublin 1999 są nieaktualne, ponieważ układ zespołu archiwalnego został zmieniony i nie pokrywa się ze strukturą prezentowaną w powyższych książkach.

Z mojego doświadczenia wynika, że kontakt mailowy z Archiwum przebiega sprawnie. Wiadomość z prośbą o udostępnienie konkretnych jednostek archiwalnych (teczek) najlepiej wysłać najpóźniej na 2-3 dni przed planowaną wizytą w Pracowni Naukowej Archiwum PAN.

2. Materiały Henryka Elzenberga w Bibliotece UMK

Adres:
BIBLIOTEKA UNIWERSYTECKA
ul. Gagarina 13, 87-100 Toruń

Archiwalia Henryka Elzenberga zgromadzone w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu znajdują się w Zbiorach i kolekcjach specjalnych w Gabinecie Rękopisów i Starych druków: http://www.bu.umk.pl/reka.html

W przeciwieństwie do materiałów H. Elzenberga zgromadzonych w innych instytucjach, archiwalia zgromadzone w Bibliotece UMK nie stanowią w praktyce jednego zespołu. Według informacji zamieszczonych na wyżej wymienionej strony internetowej biblioteki, mają one obecnie numery: 3189-3190, 3252-3254, 3336-3338, 3195-3200, 3217-3218, 3221, 3223-3224, 3230, 3235, 3252-3254, 3336-3338, 3342, 3345-3346, 3351, 3500, 3503-3507.

Niektóre z materiałów, w momencie gdy z nich korzystałem w roku 2008, nie były wymienione w spisie rękopisów lecz w wykazie akcesji.

Są to w dużej mierze archiwalia dotyczące życia filozofa. Pozwalają one odtworzyć miedzy innymi jego aktywność społeczną i naukową. Wśród nich znajdziemy również bogatą korespondencję oraz fotografie.

Bardziej szczegółowe informacje, pozwalające na zorientowanie się w tematyce tych materiałów można zaczerpnąć z następujących opracowań:

• L. Hostyński, Układacz tablic wartości, Wydaw. UMCS, Lublin 1999
• Człowiek wobec wartości w filozofii Henryka Elzenberga, red. A. Lorczyk, Wydaw. STAKROOS, Warszawa 1998, s. 93-130.

Uwaga: Wymienione powyżej publikacje mogą okazać się w niektórych przypadkach mylące, jeżeli idzie o aktualną numerację poszczególnych jednostek archiwalnych. Ponadto w drugiej z nich błędnie podano Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu jako miejsce przechowywania tych zbiorów.

3. Materiały dotyczące H. Elzenberga zawarte w „Spuściznie Mieczysława Wallisa” zgromadzonej w Połączonych Bibliotekach WFiS UW, IFiS PAN i PTF

Adres:
ul. Krakowskie Przedmieście 3,
00-047 Warszawa

Spuścizna Mieczysława Wallisa (Katalog rękopisów PTF 04-38) przechowywana w zbiorach specjalnych Połączonych Bibliotek Wydz. Filozofii i Socjologii UW, Instytutu Filozofii i Socjologii PAN oraz Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, zawiera następujące jednostki archiwalne dotyczące Henryka Elzenberga:

• 15. Wspomnienia Mieczysława Wallisa i innych o Henryku Elzenbergu oraz Elzenbergiana
• 16. Korespondencja wzajemna Mieczysława Wallisa z Henrykiem Elzenbergiem

Szczegółowe informacje zawarte są na stronie wspomnianej instytucji: http://www.ifispan.waw.pl/bibfis/

Powyższa strona zawiera między innymi odsyłacze do takich użytecznych opracowań, jak:

• Spuścizna piśmiennicza Mieczysława Wallisa - katalog rękopisów (jest to inwentarz archiwalny autorstwa Teresy Danuty Woyciechowskiej)
• Spuścizna piśmiennicza Mieczysława Wallisa - indeks alfabetyczny osób, instytucji, towarzystw i miejscowości

4. Archiwum Zbigniewa Herberta w Bibliotece Narodowej

Adres:
Pałac Rzeczypospolitej, pl. Krasińskich 3/5

W materiałach Zbigniewa Herberta przechowywanych w Zakładzie Rękopisów Biblioteki Narodowej (http://www.bn.org.pl/zbiory/rekopisy) znajdują się archiwalia dotyczące Henryka Elzenberga. Więcej informacji na temat inwentarza tych rękopisów znaleźć można w publikacji: Archiwum Zbigniewa Herberta, oprac. H. Citko. Warszawa 2008.

Materiały z tego zasobu udostępniane są w Czytelnii Zbiorów Specjalnych: http://www.bn.org.pl/zbiory/udostepnianie-zbiorow/czytelnia-zbiorow-specjalnych

III. Uwagi końcowe

Przed wizytą w należy zapoznać się z zasadami udostępniania zbiorów specjalnych i z regulaminami danego Archiwum/Biblioteki. Niektóre z wymienionych powyżej instytucji zamieściły je na swoich stronach internetowych.

Szczególnie w okresie letnim należy zwrócić uwagę na to, czy dana placówka jest otwarta, a także w jakich godzinach udostępnia swoje zbiory.

Od osób piszących pracę magisterską, zwykle przed udostępnieniem rękopisów, wymaga się przedstawienia podpisanego przez promotora pisma z prośbą o udostępnienie archiwaliów, w którym zawarty będzie również temat pracy.

Z reguły materiały udostępniane są po paru minutach od złożenia zamówienia. W praktyce często jest to zależne od obecności na miejscu archiwisty odpowiedzialnego za zbiory dotyczące Henryka Elzenberga. Może się zatem zdarzyć, że archiwalia zostaną nam udostępnione następnego dnia od złożenia na nie zmówienia.

Zamieszczone na niniejszej stronie informacje mogą okazać się nieaktualne. Zalecane jest ich konfrontowanie ze stronami internetowymi danej instytucji, którą ma się zamiar odwiedzić.